‘ Wat je aandacht geeft groeit’, ’ Praat tegen jezelf alsof je tegen je beste vriend praat’, ’Wees lief voor jezelf’… Voor iedereen die op een of andere manier in de wereld van de hulpverlening, zelfhulp, zelfontplooiing, spiritualiteit of een andere positiviteitsmovement heeft rondgekeken is vast bekend met een van deze uitspraken. Zeker de ’ Wat je aandacht geeft groeit’, is een populaire quote of kaarten en Instagram. Super leuk hoor, zo’n quote, maar bij mij komen er toch een hoop vragen omhoog. Waarom moet ik lief zijn voor mezelf? En wat gebeurt dan? En waarom werkt het? En waarom is dat zo belangrijk? Ik ging op zoek naar de antwoorden hierop, die ik graag met je wil delen.
Sommige dingen zijn waar. Of je er nu in gelooft of niet. Water kookt bij 100 graden, Peter R. de Vries is op 6 juli 2021 neergeschoten op de Lange Leidsedwarsstraat in Amsterdam Centrum, het oog van een struisvogel is groter dan zijn hersenen. Andere dingen kunnen waar worden, als we er zelf maar in geloven. Een van de bekendste fenomenen hierin is het placebo-effect. Het placebo-effect is het positieve psychische effect dat optreed door het vertrouwen in een bepaalde behandeling. Slik een nep-pil (zonder dat je weer dat die pil nep is) waarvan de dokter zegt dat het help en je zou je zomaar beter kunnen voelen. ’ Hoe theatraler de placebo, hoe groter die kans’. zo schrijft Rutger Bregman in zijn boek ’ De meeste mensen deugen’. “ Zo is een placebo inspuiten meestal effectiever dan er een slikken. Zelfs aderlaten kon op deze manier helpen. Niet omdat de middeleeuwse geneeskunde nou zo geweldig was, maar wel omdat mensen zich goed konden VOORSTELLEN dat ze beter zouden worden van zo’n heftige ingreep. (…) Maar het werkt ook andersom. Slik een pil waarvan je denkt ziek te worden en de kans is groot dat je het wordt. Waarschuw patiënten voor ernstige bijwerkingen en ze zouden er zomaar last van kunnen krijgen.” Je zou hierin kunnen stellen dat de angst voor de dingen die kunnen gebeuren ziekmakend is. Dit wordt het nocebo-effect genoemd.
Waar het placebo- en nocebo-effect termen zijn die voornamelijk in de medische wereld gebruikt worden, kent de sociologie een eigen variant. Hier wordt ook wel van een SELF-FULFILLING PROPHECY gesproken. Socioloog Robert Merton was degene die de self-fulfilling prophecy ontdekte en definieerde. Merton bedacht de term en omschreef deze als:
Een vAlse definitie van een situatie die een nieuw gedrag oproept waardoor de oorspronkelIjke vAlse opvatting werkelijkheid wordt.
– robert merton
Dit fenomeen zien we bijvoorbeeld terug bij extreme vooroordelen, discriminatie en racisme. Merton merkte op dat mensen met sterke vooroordelen richting mensen van kleur, de mensen van kleur gingen behandelen op een manier dat leidde tot de bevestiging van hun vooroordelen. Een voorbeeld hierin is bijvoorbeeld dat als iemand mensen van kleur als minderwaardig ziet en daarom niet met mensen van kleur zal praten, dan zullen mensen van kleur nooit de kans krijgen de racistische persoon iets anders te laten zien. In reactie hierop zullen mensen van kleur niet met de racistische persoon gaan praten, wat de racistische persoon als bevestiging kan zien van diens ( zelfbedachte) hogere rang in menszijn.
En wanneer een hele groep mensen als minderwaardig behandeld wordt, krijgen zij niet dezelfde kansen als anderen om hun skills te beoefenen en hun kennis uit te breiden. Zo moesten bijvoorbeeld getrouwde vrouwen tot 1956 hun man om geld en toestemming vragen voor het kopen van kleding en producten, maar ook om naar bijvoorbeeld de bibliotheek te gaan. Dit viel allemaal onder de wet (niet schrikken) ’ Wet handelingsonbekwaamheid’. Vrouwen waren tot die tijd voor de wet letterlijk minderwaardig en handelingsonbekwaam. In 1956 werd deze wet afgeschaft. Echter bleef tot 1971 voor de wet de man het ’ hoofd van de echtvereniging’ en was de vrouw aan hem ’ gehoorzaamheid verschuldigd’. Deze wet is dus pas 50 jaar geleden afgeschaft! Vrouwen presteerde toen in mindere maten dan mannen omdat ze kans niet kregen om iets ander te laten zien omdat mannen vonden dat vrouwen onbekwaam waren en ze daardoor geen toegang tot kennis en zelfbeschikkingsrecht kregen. Bregman: ” Als we geloven dat de meeste mensen niet deugen, dan gaan we elkaar zo behandelen. Dan halen we het slechtste in elkaar naar boven. Uiteindelijk zijn er maar weinig ideeën die de wereld zo sterk beïnvloeden als ons mensbeeld. Wat we aannemen in elkaar, is wat we oproepen. ”
wat we geloven, is wat we worden. wat we zoeken, is wat we vinden. wat we Voorspellen, is wat gebeurd.
Rutger bregman
In 1963 doet Bob Rosenthal, een jonge psycholoog van de Harvard Universiteit in Cambrigde, een experiment met zijn studenten. Hiervoor heeft hij 2 kooien met ratten bij zich. Bij de ene kooi hangt hij een bordje waarop staat dat het om speciaal getrainde, intelligente ratten gaat. Bij de andere kooi is te lezen dat er domme, slome ratten in zitten. De studenten moeten de ratten in een doolhof stoppen en bijhouden hoelang ze erover doen om de uitgang te vinden. Wat de studenten niet weten, is dat geen van deze ratten speciaal getraind is. Of speciaal erg sloom of dom is. Het allemaal doodgewone ratten. Je zou daarmee een gelijksoortige uitkomst verwachten. Je raad al dat dat niet het geval was. De ratten waarvan de studenten dachten dat ze slimmer en sneller waren ( die in werkelijkheid helemaal niet slimmer waren), deden het bijna 2 keer zo goed als de andere ( zogenaamd domme) ratten. Rosenthal ontdekt dat de manier waarop de studenten de zogenaamd slimme ratten aanraakte veel warmer, zachter en verwachtingsvoller was dat de manier waarop de studenten de zogenaamde domme ratten behandelden. Rosenthals theorie was dat de ratten daardoor beter gingen presteren.
Enige tijd later deed hij een soortgelijk experiment, alleen niet met ratten, maar met kinderen. Aan het begin van het schooljaar krijgen de leraren van een basisschool te horen dat er een wetenschapper een speciale test heeft ontworpen waarmee hij kan voorspellen welke kinderen grote sprongen zullen gaan maken in het aankomende schooljaar. In werkelijkheid gooien Rosenthal en zijn team een muntje op om te bepalen welke leerlingen het meeste potentie hadden. Deze voorspellingen gaven zij door aan de leraren, terwijl de kinderen zelf van niks wisten. En ook hier blijkt; de leraren gaven de ’ slimme’ groep kinderen meer aandacht en complimentjes. Hierdoor gingen de kinderen zichzelf ook anders zien. Het effect ervan was duidelijk te zien; deze leerlingen maakte in dat jaar een sprong van 27 IQ punten. De grootste vooruitgang was te zien bij jongens met een Mexicaans uiterlijk, de groep waar normaal het minst van werd verwacht. Rosenthal noemt zijn ontdekking het pygmalion-effect. Dit is vernoemd naar de mythologische kunstenaar die zoveel hield van een beeld dat hij gemaakt had dat de goden besloten haar tot leven te wekken. Het pygmalion-effect doet denken aan het placebo-effect. Alleen hebben we het niet over een overtuiging waar je zelf beter van wordt. Dit is een overtuiging die anderen vooruit helpt. Niet alleen de verwachtingen die we voor onszelf hebben beïnvloeden de uitkomt, onze verwachtingen van anderen hebben ook een impact in onze gedachte, gevoelens en gedrag richting hen, wat de uitkomst bij anderen beïnvloed.
Net zoals positieve verwachtingen werkelijkheid kunnen worden, kunnen – net als bij het nocebo-effect – negatieve verwachtingen dat ook. Dit wordt het Golem-effect genoemd, vernoemd naar de Joodse legende waarin een figuur werd geschapen om de inwoners van Praag te beschermen maar dat veranderde in een monster. Mensen van wie we minder verwachten kijken we minder vaak aan. We houden meer afstand. We lachen ze minder vaak toe. En daarmee doen we precies hetzelfde als de studenten bij de ’ domme’ ratten. In 1939 deelde psycholoog Wendell Johnsen in Davenport, een groep weeskinderen in tweeën. Tegen de ene groep werd verteld dat ze keurig netjes praatte. De andere groep werd verteld dat ze stotteraars zouden worden. Hier zien we het monsterlijke effect van wat overtuigingen kunnen doen; meerdere kinderen uit de laatste groep hielden er een levenslang spraakprobleem aan over. Dit is waarom slechte leerlingen nog verder achter komen te liggen, waarom kinderen die gepest worden levenslang met een minderwaardigheidscomplex worstelen, waarom groepen radicaliseren en racisme zijn smerige werk kan doen: mensen waarvan minder wordt verwacht, presteren minder goed, waardoor en nog minder van hen wordt verwacht, waardoor ze nog minder gaan presteren. Het kan hele organisaties de afgrond in trekken als de negatieve verwachtingen zich opstapelen.
Hoe we naar onszelf kijken, beïnvloed ons gedrag naar anderen, en ons gedrag naar anderen gebaseerd op hoe we de ander zien, beïnvloed de overtuigingen van de ander over onszelf. Door deze overtuigingen gedragen anderen zich richting ons op een manier beïnvloed door die overtuigingen, wat de oorspronkelijke overtuiging die we over onszelf hebben bevestigd.
Dit maakt het zo belangrijk dat we ‘lief’ zijn voor onszelf en ons eigen ik behandelen alsof we met onze beste vriend van doen hebben. Als jij meer vertrouwen kunt hebben in jezelf, zul je daar naar handelen wat de overtuigingen en het gedrag van de ander op jou beïnvloed en zal de ander je bevestigen in het vertrouwen in jezelf. Daardoor zal jij automatisch meer vertrouwen krijgen in een ander waar jij je gedrag richting de ander op aanpast. In dit gedrag toon je meer vertrouwen in de ander, waardoor de overtuigingen en het gedrag van de ander over zichzelf beïnvloed wordt en het vertrouwen groter wordt. Dit heeft weer invloed op de overtuigingen en het gedrag van nog meer anderen, die weer invloed hebben op nog meer anderen ect. Door het aardig zijn tegen jezelf, aan jezelf te werken, je vertrouwen te vergroten, je zelfverzekerdheid en eigenwaarde te vergrote, creëer je een positieve invloed die ver buiten jezelf zal gaan werken. Als jij jezelf kan zien als gelijke en waardig, dan wordt dit door geven aan anderen waarmee de algehele overtuiging van gelijkwaardig wordt gevoed. Hoe bijzonder is dat?!
Dus maak of koop voor jezelf een kaart met een ‘ Wees lief voor jezelf’- achtige spreuk die bij jou past en bedenk wat voor moois je allemaal kan meegeven aan de wereld door af en toe even wat vriendelijker te zijn voor jezelf.
Om met bovenstaande tekst aan de slag te gaan heb ik een artjournal oefening gemaakt. Deze zal ik in het volgende blog stap voor stap met je doornemen zodat je zelf aan de slag kunt!
Wat ga jij doen om vandaag een beetje aardiger voor jezelf te zijn? Deel het met me! Zo kunnen we elkaar inspireren 🙂 Ik ga de boodschappen online bestellen en in plaats van rondsjouwen in de supermarkt ga ik lekker ontspannen in een warm bad. Daar heb ik heel veel behoefte aan!
Liefs, Sanne
Gebruikte bronnen:
Rutger Bregman, 2019, De meeste mensen deugen
Courtney E. Ackerman, 2022, MA – Self-Fulfilling Prophecy in Psychology: 10 Examples and Definition: http://positivepsychology.com/self-fulfilling-prophecy/
Nationaal Historisch Museum, Vrouwen tot 1956 handelingsonbekwaam: https://historiek.net/vrouwen-tot-1956-handelingsonbekwaam/15127/